World Malaria Day: Η επιτυχία της Αιγύπτου και η ελπίδα για τον κόσμο

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στατιστικά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) για το 2022, υπήρχαν περίπου 249 εκατομμύρια περιπτώσεις ελονοσίας και 600.000 θάνατοι. Περίπου το 94% των περιπτώσεων και το 95% των θανάτων εντοπίζονται στην "Αφρικανική Περιοχή", όπως έχει χαρακτηριστεί από τον Π.Ο.Υ., η οποία περιλαμβάνει τις χώρες της Αφρικής με εξαίρεση το Μαρόκο, την Τυνησία, τη Λιβύη, την Αίγυπτο, το Σουδάν και τη Σομαλία. Μάλιστα, το 80% αυτών των περιπτώσεων αφορά παιδιά κάτω των 5 ετών!

Η ελονοσία στην Αίγυπτο

Η ελονοσία έχει εντοπιστεί ήδη από το 4000 π.Χ. στην Αίγυπτο, σύμφωνα με ευρήματα σε μούμιες, όπως εκείνη του γνωστού νεαρού φαραώ Τουτανχαμών αλλά και άλλων αρχαίων αιγυπτιακών μουμιών. Γενικά, για την περιοχή γύρω από τον ποταμό Νείλο έχουν γίνει πολλές φορές αναφορές για κρούσματα ελονοσίας κατά τη διάρκεια της ιστορίας, διότι το περιβάλλον ευνοεί την ανάπτυξη των κουνουπιών.

Μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις ελονοσίας που αντιμετώπισε η Αίγυπτος στη σύγχρονη ιστορία ήταν κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπολογίζεται πως τότε τα κρούσματα έφτασαν τα 3 εκατομμύρια!

Σήμερα, η Αίγυπτος, μετά από εντατικές προσπάθειες, κατάφερε να πάρει την πιστοποίηση από τον Π.Ο.Υ. για την καταπολέμηση της ελονοσίας («malaria-free certification»). Ύστερα από πολλά χρόνια προσπάθειας και σχεδιασμού, αποτελεί μία από τις 44 χώρες που έχουν λάβει την πιστοποίηση.

Για να το πετύχει αυτό:

• Δημιούργησε ένα εκτεταμένο δίκτυο με κέντρα υγείας για την ελονοσία.

• Επιστράτευσε χιλιάδες επαγγελματίες υγείας και εξειδικευμένο προσωπικό ικανό να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει τη νόσο.

• Παρείχε δωρεάν τις υποδομές σε όλους τους κατοίκους της χώρας.

• Δημιούργησε πρόγραμμα παρακολούθησης της πορείας της νόσου στη χώρα, ώστε να προλαμβάνει πιθανή «αναζωπύρωση».

• Διενεργούσε πολλά προγράμματα περιβαλλοντικού ελέγχου για τον περιορισμό του πληθυσμού των κουνουπιών.

Malaria-free, λοιπόν, η Αίγυπτος και με τη «βούλα» και συνεχίζει! Η πιστοποίηση αυτή είναι μόνο η αρχή για τη διασφάλιση της υγείας και τη μείωση των κρουσμάτων όχι μόνο στη συγκεκριμένη περιοχή αλλά και σε ολόκληρη την Αφρική.

Η ελονοσία μέσα στην ιστορία

Η ελονοσία είναι μία ασθένεια που ταλαιπωρεί την ανθρωπότητα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Υπάρχουν καταγραφές για ασθένειες με συμπτώματα που παραπέμπουν στην ελονοσία στην αρχαία Αίγυπτο, στην αρχαία Ελλάδα, στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και σε πολλές ακόμα περιοχές και χρονικές περιόδους κατά τη διάρκεια της ιστορίας.

Είναι μία αρκετά απειλητική για τη ζωή ασθένεια και εξαπλώνεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ορισμένων ειδών κουνουπιών. Η λοίμωξη προκαλείται από κάποιο παράσιτο του γένους Plasmodium με το οποίο προσβάλλονται τα κουνούπια και το μεταφέρουν στον άνθρωπο, ενώ δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ο μόνος τρόπος να μεταφερθεί η ασθένεια είναι μέσω μολυσμένου κουνουπιού.

Τα θετικά νέα είναι πως, παρά τη σοβαρότητά της, η νόσος μπορεί να προληφθεί και να θεραπευτεί, ώστε να φτάσουμε να έχουμε χώρες ελεύθερες από την ελονοσία όπως η Αίγυπτος.

Ελονοσία και εμβόλια

Αφού η ελονοσία είναι τόσο μεγάλη απειλή, γιατί δεν παράγεται κάποιο εμβόλιο το οποίο να χορηγηθεί ευρέως στον πληθυσμό;

Υπάρχουν κάποιες λύσεις, αλλά ακόμα δεν έχουμε φτάσει σε ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αν ταξιδέψει κανείς σε χώρα όπου υπάρχει ελονοσία, θα χρειαστεί να προμηθευτεί χάπια που θα τον προστατέψουν, χωρίς αυτό να μπορεί να αποτελέσει λύση για τους μόνιμους κατοίκους.

Αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν δύο εμβόλια που χορηγούνται σε μικρά παιδιά σε κάποιες περιοχές της Αφρικής όπου υπάρχει έξαρση. Τα εμβόλια αυτά, ωστόσο, δεν προσφέρουν εφ’ όρου ζωής ανοσία ενώ είναι αρκετά πιθανό να νοσήσει το άτομο που έλαβε το εμβόλιο. Παρ' όλα αυτά, βοηθούν σημαντικά στην καταπολέμηση της νόσου και της εμφάνισης σοβαρών συμπτωμάτων.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να αναπτυχθεί εμβόλιο για την ελονοσία;

Η ελονοσία οφείλεται σε παράσιτο (όχι σε ιό), έναν αρκετά πολύπλοκο οργανισμό με σύνθετο κύκλο ζωής που καταφέρνει να "κοροϊδεύει" το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού-ξενιστή. Το παράσιτο αυτό κατά τη διάρκεια της ζωής του, παράγει πολλές διαφορετικές πρωτεΐνες, δυσκολεύοντας τον εντοπισμό των κατάλληλων στόχων για την ανάπτυξη εμβολίων. Επιπλέον, αν και εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως εκτίθενται στον κίνδυνο της ελονοσίας, η ζήτηση για τέτοια εμβόλια παραμένει χαμηλή, καθώς υπάρχει περιορισμένη αγοραστική δύναμη και ελάχιστοι φορείς με δυνατότητα παραγωγής τους.

Παρόλα αυτά, αυτή τη στιγμή γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη ενός ασφαλούς, προσιτού και αξιόπιστου εμβολίου που να μπορεί να χορηγηθεί ευρέως.

Τι ισχύει για την Ελλάδα

Η Ελλάδα ήταν μία χώρα στην οποία η ελονοσία εμφανιζόταν ενδημικά σε πολλές γεωγραφικές περιοχές. Από το 1974 και μετά, η Ελλάδα θεωρείται χώρα απαλλαγμένη από τη νόσο, χάρη σε εντατικά προγράμματα καταπολέμησης κατά την περίοδο 1946–1960.

Σήμερα εμφανίζονται κάθε χρόνο λίγα εισαγόμενα κρούσματα από ταξιδιώτες που έχουν προσβληθεί με το παράσιτο στο εξωτερικό. Το 2012 είχε παρατηρηθεί αύξηση κρουσμάτων κοντά στην περιοχή του ποταμού Ευρώτα στην Πελοπόννησο. Από τότε τα κρούσματα έχουν μειωθεί και η χώρα μας βρίσκεται στη λίστα του Π.Ο.Υ. «Χώρες όπου η ελονοσία δεν υπήρξε ποτέ ή εξαφανίστηκε χωρίς ειδικά μέτρα» και θεωρείται απαλλαγμένη από την ελονοσία.

Ένα μέλλον χωρίς ελονοσία

Η μάχη κατά της ελονοσίας συνεχίζεται. Η επιτυχία της Αιγύπτου δείχνει ότι, με σχέδιο, υπομονή και συνεργασία, μπορούμε να πετύχουμε αυτό που έως σήμερα έχει σταθεί ακατόρθωτο: να χαρίσουμε σε όλο τον πλανήτη ένα μέλλον χωρίς ελονοσία.

Κάθε χρόνο, στις 25 Απριλίου, τιμούμε την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ελονοσίας — μια υπενθύμιση ότι ο αγώνας αυτός συνεχίζεται και ότι κάθε βήμα προς την πρόληψη και την εξάλειψη σώζει ζωές.