Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί ή Οργανισμοί Γεννημένοι Τέρατα;

Ψάχνοντάς το, ανακάλυψα ότι αυτό το εγχείρημα είχε ήδη ξεκινήσει τότε να υλοποιείται και μάλιστα σήμερα είναι διαθέσιμο στην αγορά. Αυτό που δεν είχα μάθει ακόμη ήταν ότι το καρπούζι αυτό αποτελεί έναν γενετικά τροποποιημένο οργανισμό.

Τι ορίζουμε ως γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ);

Ως Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί (ΓΤΟ) ορίζονται «οι οργανισμοί των οποίων το γενετικό υλικό έχει τροποποιηθεί κατά τέτοιο τρόπο που δεν θα μπορούσε να συμβεί με διαδικασίες σύζευξης ή γενετικού ανασυνδυασμού».

Σύμφωνα λοιπόν με τον ορισμό, το ονειρεμένο μου καρπούζι φυσικά και δεν θα μπορούσε να δημιουργηθεί διασταυρώνοντας δυο καρπουζιές ή φυτεύοντας σπόρια, γιατί οι ήδη υπάρχουσες στην φύση περιείχαν όλες κουκούτσια. Αν όμως κάποιος έβρισκε το γονίδιο που ευθύνεται για την ανάπτυξη των κουκουτσιών στον καρπό αυτού του φυτού και με βιοτεχνολογικές διαδικασίες το έκανε μη λειτουργικό, θα δημιουργούσε ένα νέο στέλεχος καρπουζιάς χωρίς κουκούτσια. Κάπως έτσι δημιουργούνται τα στελέχη των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, αλλά σκεφτείτε μια διαδικασία (από το εργαστήριο στο προϊόν) που κρατάει περίπου 10 χρόνια.

Οι ΓΤΟ ή GMOs (Genetically Modified Organisms) ξεκίνησαν ως μια ελπιδοφόρα προσέγγιση για την θρέψη του τρίτου κόσμου και εν συνεχεία την κάλυψη των διατροφικών αναγκών του πληθυσμού της Γης. Συγκεκριμένα, ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού που ζούσε κάτω από τα όρια της φτώχειας τρεφόταν αποκλειστικά με ρύζι, μια ελλιπής διατροφή που τους κρατούσε ζωντανούς, αλλά δημιουργούσε αρκετά προβλήματα υγείας όπως η έλλειψη της βιταμίνης Α. Η ανεπάρκεια αυτής της βιταμίνης μπορεί να οδηγήσει -μεταξύ άλλων- σε προβλήματα όρασης ακόμη και σε τύφλωση. Ο Dr. Ingo Potrykus δημιούργησε ένα ρύζι, το λεγόμενο Golden Rice (Χρυσό Ρύζι), οι κόκκοι του οποίου στον πυρήνα τους είχαν ένα ανοιχτό κίτρινο χρώμα, χάρη στο β-καροτένιο, το δομικό στοιχείο της βιταμίνης Α. Με αυτό τον τρόπο, κατάφερε να λύσει το πρόβλημα. Χάρη σε αυτή την ανακάλυψη και την τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA, που είναι η επιστήμη πίσω από την δημιουργία των GMOs, άνοιξε η πύλη σε διάφορους τομείς, με πιο χαρακτηριστικό αυτόν της ιατρικής, για τη δημιουργία φαρμακευτικών πρωτεϊνών (ινσουλίνη), εμβολίων και τη γονιδιακή θεραπεία. Στον τομέα της γεωργίας και του περιβάλλοντος, δημιουργήθηκαν φυτά ανθεκτικά σε ασθένειες και σε έντομα με αποτέλεσμα την μείωση των εντομοκτόνων και των φυτοφαρμάκων κ.α.

Γιατί οι ΓΤΟ προκαλούν φόβο

Η βασική αιτία αυτού του ερωτήματος είναι η ημιμάθεια και ο φόβος του καινούριου. Στην απαρχή των GMOs, οι επιστήμονες μιλούσαν για μια πρωτοποριακή τεχνολογία που θα λύσει χιλιάδες προβλήματα, χωρίς να μπορούν να προβλεφθούν όλες οι συνέπειες σε βάθος χρόνου, τόσο στο περιβάλλον, όσο και στον άνθρωπο. Στον τομέα της υγείας, κανείς δεν είχε αντίρρηση να λάβει μια θεραπεία με φάρμακα που προέρχονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, ειδικά όταν δεν υπήρχε άλλη επιλογή.

Στην γεωργία, τα τρόφιμα και το περιβάλλον όμως, το θέμα πήρε μεγάλες διαστάσεις. Οργανώσεις τρομοκρατούν κόσμο, ακόμη και σήμερα, για τους GMOs υποστηρίζοντας πως είναι μεταλλαγμένοι, δημιουργώντας προβλήματα υγείας, χωρίς να δίνουν κανένα επιβεβαιωμένο στοιχείο. Εταιρείες, όπως η Monsanto (αμερικανική πολυεθνική εταιρεία αγροχημικής και γεωργικής βιοτεχνολογίας) φαίνεται ότι στην αρχή των GMOs, απελευθέρωναν προϊόντα στην Αμερική χωρίς καμία σήμανση για αρκετά χρόνια. Απέναντι σε όλα αυτά, η επιστημονική κοινότητα στην αρχή ήταν διχασμένη, γιατί όλα τα νέα επιστημονικά «εργαλεία» αν πέσουν στα λάθος χέρια οι συνέπειες φαντάζουν τρομακτικές. Στη συνέχεια όμως, υπήρξαν περισσότερα πειράματα, παρακολούθηση των GMOs σε βάθος χρόνου και φυσικά θέσπιση ορίων και νομικού πλαισίου ώστε να υπάρξει πλήρης έλεγχος.

Ενδεχομένως να υπήρξαν εταιρείες που εκμεταλλεύτηκαν την έλλειψη νομοθεσίας στην αρχή, με σκοπό το κέρδος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ακούγοντας ΓΤΟ πρέπει να μας έρχεται στο μυαλό ένα γουρούνι με ένα φωσφορίζον πόδι ή φυτά με δόντια που θέλουν να μας καταβροχθίσουν.

Τι τρώμε τελικά σήμερα; Υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο;

Η νομοθεσία στην Ευρώπη είναι σαφής, αυστηρή και ξεκάθαρη. Δομικοί λίθοι της νομοθεσίας αυτής είναι Κανονισμοί και Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τους οποίους υπάρχουν κανόνες εφαρμογής ή συστάσεις με κατευθυντήριες γραμμές για την υλοποίηση τους. Αναφορικά:

Κανονισμός 1830/2003 για την ιχνηλασιμότητα και επισήμανση των ΓΤΟ επιδιώκει να εξασφαλίσει το δικαίωμα των καταναλωτών για ελεύθερη επιλογή προϊόντων γενετικά τροποποιημένων ή μη. Ως ιχνηλασιμότητα ορίζεται η δυνατότητα προσδιορισμού του ΓΤΟ και προϊόντων που παράγονται από ΓΤΟ, σε όλα τα στάδια διάθεσής τους στην αγορά. Κάθε συσκευασμένο τρόφιμο που περιέχει ΓΤΟ ή που περιέχει συστατικό προερχόμενο από ΓΤ οργανισμό, όπως π.χ. κριτσίνια που περιέχουν σογιέλαιο από ΓΤ σόγια, πρέπει να φέρει ειδική σήμανση στην ετικέτα του. Η ετικέτα πρέπει να αναγράφει «προϊόν από ΓΤ σόγια ή άλλο οργανισμό» ή «αυτό το προϊόν περιέχει ΓΤ οργανισμούς».

Οδηγία 2001/18/EC του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη σκόπιμη απελευθέρωση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον, ορίζει διαδικασία αξιολόγησης περιβαλλοντικών κινδύνων: υποχρεωτικό πρόγραμμα παρακολούθησης των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων της απελευθέρωσης και μετά την έγκριση τους. Κάθε νέα έγκριση έχει μέγιστη διάρκεια 10 χρόνια. Μετά τη περίοδο αυτή, θα πρέπει να εφαρμοστούν διαδικασίες ανανέωσης της συγκατάθεσης της επιτροπής.

Τέλος, για να φτάσει να κυκλοφορήσει μια εταιρεία ή ένας παραγωγός έναν ΓΤΟ στην αγορά, περνάει από μία πολύ μεγάλη διαδικασία ελέγχου και εγκρίσεων που ορίζονται στην οδηγία 90/220. Με αξιοσημείωτο το κομμάτι που επιβάλλει να αναγράφονται αναλυτικά στην αίτηση πληροφορίες για την εκτίμηση του κινδύνου για το περιβάλλον, κατάλληλα μέτρα ασφαλείας και αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, καθώς και προτεινόμενη συσκευασία και επισήμανση.

MORE KNOWLEDGE: Μετάλλαξη χαρακτηρίζεται οποιαδήποτε μεταβολή στην αλληλουχία του γενετικού υλικού (DNA). Πραγματοποιούνται τυχαία και υπόκεινται στην επίδραση του περιβάλλοντος, άρα καθημερινά πραγματοποιούνται μεταλλάξεις στο γενετικό μας υλικό, τις οποίες δεν αντιλαμβανόμαστε. Τροποποίηση όμως είναι όταν πραγματοποιείται μια μεταβολή/αλλαγή στον οργανισμό. Για να τροποποιηθεί κάτι πρέπει πρώτα να γνωρίζει κανείς τη φυσική του λειτουργία. Άρα είναι κάτι στοχευμένο και ελεγχόμενο. Είναι λάθος λοιπόν η συσχέτιση των δυο όρων και «το βάφτισμα» των ΓΤΟ σε μεταλλαγμένα που αποσκοπεί στον εκφοβισμό.

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό ως καταναλωτές να γνωρίζουμε ότι οι σπόροι και οι καλλιέργειες των ΓΤΟ δεν είναι επικίνδυνοι. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν βρίσκονται σε ένα οικοσύστημα με συγγενικές μη τροποποιημένες καλλιέργειες. Και αυτό γιατί πλεονεκτούν έναντι των δεύτερων στην επιβίωση και άρα ενδέχεται να αλλοιώσουν τη μορφολογία του οικοσυστήματος. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που καλλιέργειες ΓΤΟ και φυσικές καλλιέργειες επιβάλλεται να έχουν μεγάλη απόσταση μεταξύ τους.

HISTORY INFO: Ο Herbert Boyer και ο Stanley Cohen δημιούργησαν τον πρώτο ΓΤΟ το 1973, ένα βακτήριο ανθεκτικό στο αντιβιοτικό καναμυκίνη. Το πρώτο γενετικά τροποποιημένο ζώο, ένα ποντίκι, δημιουργήθηκε το 1974 από τον Rudolf Jaenisch και το πρώτο φυτό παρήχθη το 1983.

Επομένως, οι ΓΤΟ δεν είναι κάτι πρόσφατο, ούτε καν της τελευταίας δεκαετίας, αλλά έχουν τις ρίζες τους σε άλλον αιώνα. Είμαστε από τους «τυχερούς Ευρωπαίους» λόγω της ύπαρξης αυστηρής νομοθεσίας και υποχρεωτικής σήμανσης. Άρα μπορούμε να μάθουμε τι τρώμε, αρκεί να διαβάζουμε προσεκτικά τα συστατικά των προϊόντων! Μην σταματάτε να ονειρεύεστε…