De-extinction: Η ανάσταση των μαμούθ

De-extinction: Η ανάσταση των μαμούθ

Η ανθρώπινη επιθυμία να φέρουμε πίσω οργανισμούς που έχουν χαθεί εδώ και εκατοντάδες χρόνια ξεκίνησε ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα. Οι πρώτες απόπειρες επικεντρώθηκαν στην «επιλεκτική αναπαραγωγή» (back breeding), όπου επιστήμονες προσπαθούσαν να αναδημιουργήσουν είδη μέσω της αναπαραγωγής των πιο κοντινών ζώντων απογόνων τους. Το ενδιαφέρον για αυτή την ιδέα κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1990 με την κλωνοποίηση της διάσημης προβατίνας Ντόλι, κάνοντας πολλούς να πιστεύουν πως η επιστροφή εξαφανισμένων πλασμάτων ήταν εφικτή. Το 2009, σημειώθηκε ένα σημαντικό επίτευγμα: οι επιστήμονες κατάφεραν να κλωνοποιήσουν το Pyrenean ibex, ένα υπό-είδος κατσίκας που είχε εξαφανιστεί. Αν και το ζώο επέζησε μόνο για 7 λεπτά, αποτέλεσε την πρώτη περίπτωση «διπλής εξαφάνισης» στην ιστορία!

Σήμερα, οι ραγδαίες εξελίξεις στη γενετική και τη βιοτεχνολογία έχουν φέρει ξανά το όραμα της αναβίωσης εξαφανισμένων ζώων στο προσκήνιο.

Η επιστήμη πίσω από το «de-extinction» βασίζεται στην ανάκτηση και αξιοποίηση αρχαίου DNA. Ωστόσο, η διαδικασία είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη και θυμίζει την αναζήτηση βελόνας σε άχυρα, καθώς οι επιστήμονες πρέπει πρώτα να βρουν και να εξάγουν αυτό το πολύτιμο γενετικό υλικό από καλά διατηρημένα οστά ή δόντια. Συνήθως, αλέθουν τα οστά ή τα δόντια και χρησιμοποιούν ειδικούς διαλύτες για να εξάγουν το αρχαίο DNA. Αφού το γενετικό υλικό απομονωθεί, υπάρχουν τρεις βασικές μέθοδοι για την «αναδημιουργία» ειδών:

1. Κλωνοποίηση: Εάν υπάρχουν άθικτα κύτταρα με πυρήνες (εκεί όπου αποθηκεύεται το DNA), αυτά μπορούν να εισαχθούν σε ωάρια συγγενών ειδών. Με τον όρο «συγγενικά ζώα» εννοούμε όσα είναι γενετικά κοντά, όπως οι ελέφαντες στην περίπτωση του μαμούθ. Αυτή η διαδικασία μοιάζει με την τεχνική που χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση της Ντόλι, του πρώτου κλωνοποιημένου θηλαστικού. Το πρόβλημα; Για να προκύψει η Ντόλι, χρειάστηκαν 227 αποτυχημένες προσπάθειες. Η διαδικασία, επομένως, απαιτεί μεγάλο όγκο γενετικού υλικού, κάτι που συχνά λείπει όταν πρόκειται για εξαφανισμένα είδη.
2. Γενετική μηχανική: Όταν το DNA είναι θραυσματοποιημένο και ελλιπές, άρα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτοτελές, οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τεχνικές «κοπτοραπτικής» για να το ανασυνθέσουν. Μια από τις πιο εξελιγμένες τεχνολογίες για αυτό είναι η CRISPR (διαβάστε όλα τα μυστικά στο σχετικό μας άρθρο), η οποία επιτρέπει στους ερευνητές να εισάγουν το ανασυντεθειμένο DNA στο γονιδίωμα ενός συγγενικού είδους, δημιουργώντας έτσι έναν νέο οργανισμό που φέρει πολλά από τα χαρακτηριστικά του εξαφανισμένου ζώου.
3. Επιλεκτική αναπαραγωγή: Οι ερευνητές εντοπίζουν ζώα με παρόμοια χαρακτηριστικά και τα αναπαράγουν, ελπίζοντας πως μέσα από διαδοχικές γενιές θα δημιουργήσουν απογόνους που θα μοιάζουν με το εξαφανισμένο είδος. Μοιάζει πολύ με την προαναφερθείσα μέθοδο «back breeding».

Οι οικολογικές και ηθικές ανησυχίες γύρω από το «de-extinction» είναι έντονες. Οι υποστηρικτές αυτής της ιδέας διατείνονται πως θα μπορούσε να συμβάλλει στην αποκατάσταση οικολογικών ισορροπιών. Για παράδειγμα, η επιστροφή του μαμούθ θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά τα οικοσυστήματα που έχουν υποστεί δραματικές αλλαγές από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Ωστόσο, τα οικοσυστήματα δεν είναι σταθερά «παζλ» όπου απλώς λείπουν μερικά κομμάτια για να ολοκληρωθεί η εικόνα. Είναι ζωντανοί, δυναμικοί οργανισμοί που διαμορφώνονται με την πάροδο χιλιάδων ετών. Η εισαγωγή ενός είδους που έχει εξαφανιστεί εδώ και καιρό θα μπορούσε να διαταράξει την εύθραυστη ισορροπία που υπάρχει σήμερα, με απρόβλεπτες και ίσως καταστροφικές συνέπειες. Υπάρχει ο κίνδυνος αυτά τα αναβιωμένα ζώα να μην συμπεριφέρονται όπως τα προγονικά τους είδη ή να φέρουν μαζί τους παθογόνους μικροοργανισμούς, απειλώντας τα σύγχρονα οικοσυστήματα.

Ένα άλλο ζήτημα είναι η διαχείριση των πόρων. Οι αστρονομικές επενδύσεις που απαιτούνται για την αναβίωση εξαφανισμένων ζώων εγείρουν το ερώτημα: μήπως είναι πιο λογικό να αφιερώσουμε αυτές τις προσπάθειες στη διατήρηση των απειλούμενων ειδών που υπάρχουν σήμερα; Καθώς εστιάζουμε στην «ανάσταση» εξαφανισμένων ειδών, μπορεί να παραμελούμε πιο επείγουσες κρίσεις, όπως η καταστροφή των οικοσυστημάτων και η κλιματική αλλαγή, που επηρεάζουν άμεσα τη βιοποικιλότητα του πλανήτη.

Τέλος, προκύπτει το ηθικό ζήτημα: πρέπει να ασκούμε τέτοια δύναμη; Οι επικριτές αυτής της προσπάθειας προειδοποιούν για την αλαζονεία που κρύβεται πίσω από αυτή την επιδίωξη, υπερεκτιμώντας την ικανότητά μας να ελέγξουμε τη φύση. Μήπως η ανθρώπινη ματαιοδοξία μας οδηγεί σε αυτή την κατεύθυνση, επειδή δυσκολευόμαστε να αποδεχτούμε τα όρια της τεχνολογίας μας; Αντί να κυνηγάμε το όνειρο της επιστροφής του μαμούθ ή του ντόντο, μήπως θα ήταν πιο σοφό να επικεντρωθούμε στην προστασία των ειδών που ζουν ακόμη γύρω μας και της φύσης που μας έχει απομείνει;