Χιούμορ: Γιατί υπάρχει στη ζωή μας;
Ορισμένες φορές η καθημερινότητά μας γίνεται φορτική λόγω των πολλαπλών προκλήσεων που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Όμως, μια πετυχημένη ατάκα, ένα ωραίο αστείο ή οτιδήποτε μπορεί να μας φανεί χιουμοριστικό, είναι πιθανό να κάνει λίγο καλύτερη τη μέρα μας.
Γιατί χρησιμοποιούμε το χιούμορ ως μέσο για να προκαλέσουμε γέλιο; Υπάρχουν περιπτώσεις που δεν είναι ευεργετικό για την ψυχολογία μας; Ποια η ιστορία του χιούμορ κατά την εξέλιξη του ανθρώπου;
Είχαν χιούμορ και οι … πρόγονοί μας;
Από τις παλαιότερες αναφορές στο χιούμορ αποτελεί η φιγούρα του αρχαίου φιλοσόφου Δημόκριτου. Ήταν γνωστός ως ο «γελαστός φιλόσοφος», λόγω της εύθυμης προσωπικότητάς του και της ικανότητάς του να γελάει με τα ευτράπελα των συμπολιτών του. Κάπου στην Αρχαία Ελλάδα βρίσκονται και οι ρίζες της ίδιας της λέξης «χιούμορ», με το λατινικό «Humor» να αποτελεί τον όρο με τον οποίο όριζε ο Ιπποκράτης τα σωματικά υγρά (οι 4 «χυμοί») ως τα βασικά δομικά στοιχεία του οργανισμού. Σύμφωνα με εκείνον, η σωστή αναλογία τους καθόριζε την σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου, οπότε, όσοι είχαν απορρυθμισμένη αυτή την αναλογία, θα παρουσίαζαν και ανισορροπία στην ψυχική τους κατάσταση. Μέσα στο πέρασμα των χρόνων, η χρήση της λέξης συνόδευε οποιονδήποτε φαινόταν γελοίος, μέχρι που πλέον η λέξη έχει απωλέσει την αρνητική χροιά και χρησιμοποιείται για να περιγράψει ό,τι μπορεί να προκαλέσει γέλιο.
Υπάρχουν είδη και είδη χιούμορ
Ένας βασικός διαχωρισμός αποτελεί το αν κάνουμε χιούμορ αναφορικά με τους άλλους ή με τον εαυτό μας. Όταν αστειευόμαστε για κάτι που αφορά τον διπλανό μας, αυτό το είδος χιούμορ είναι είτε «συνεργατικό» («affiliative»), είτε «επιθετικό» («aggressive»). Στην πρώτη περίπτωση κάνουμε με έναν θετικό τρόπο αστείους σχολιασμούς χωρίς να προσβάλουμε το άτομο το οποίο αφορούν, ενώ στην δεύτερη το χιούμορ μας εμπεριέχει την διάθεση να κάνουμε ένα είδους «επίθεσης» στο άτομο στο οποίο αναφερόμαστε.
Σχετικά με το χιούμορ που κάνουμε αναφερόμενοι στον εαυτό μας, αυτό είτε έχει σκοπό να μας ανυψώσει («self-enhancing» humor), βοηθώντας εμάς τους ίδιους να δούμε πιο ευχάριστα αυτά που μας συμβαίνουν, είτε να μας γελοιοποιήσει («self-defeating» humor) ώστε να γίνουμε αποδεκτοί από κάποιον (!).
Πώς μας ωφελεί το χιούμορ;
Το γεγονός ότι μια δόση χιούμορ βοηθάει, είναι εμφανές. Πλέον, όμως, υπάρχουν και συγκεκριμένες ενδείξεις για το «πώς» και το «γιατί», από έρευνες. Φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερη η χρησιμότητα του χιούμορ στην καλλιέργεια της ανθεκτικότητάς μας απέναντι στις δυσκολίες, καθώς βοηθά στο να βλέπουμε τη δύσκολη κατάσταση που βιώνουμε από μια άλλη «σκοπιά», με αποτέλεσμα να την επαναπροσδιορίζουμε και να τη φοβόμαστε λιγότερο. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι χαρακτήρες με χιούμορ λαμβάνουν μεγαλύτερη αίσθηση ικανοποίησης στη ζωή, δεδομένου ότι τους αρέσει να αστειεύονται και να γελάνε με το χιούμορ τόσο οι ίδιοι, όσο και το περιβάλλον τους.
Εδώ, όμως, πρέπει να τονιστεί και για ποιο είδος χιούμορ μιλάμε και άρα πού αυτό αποσκοπεί. Τα «affiliative» και «self-enhancing» χιούμορ, ναι, έχουν συσχετιστεί με χαμηλότερο στρες, αίσθηση αισιοδοξίας, υψηλότερη αυτοπεποίθηση, λιγότερη κατάθλιψη. Ακριβώς στην αντίθετη πλευρά βρίσκονται τα είδη χιούμορ «aggressive» και «self-defeating». Σαφώς, όλα τα είδη χιούμορ προσφέρουν περισσότερη διασκέδαση από την παντελή έλλειψη χιούμορ. Τέλος, ο Freud, κατατάσσει το χιούμορ ως έναν ακόμη τρόπο έκφρασης καταπιεσμένων σεξουαλικών επιθυμιών ή/και επιθετικότητας.
Η εξελικτική θεωρία του χιούμορ
Σύμφωνα με τον γενετιστή T. Dobzhansky, «Τίποτα στην βιολογία δεν βγάζει νόημα, παρά μόνο υπό το πρίσμα της εξέλιξης». Πράγματι, θεωρίες σχετικά με την καθιέρωση του χιούμορ υποστηρίζουν ότι το χιούμορ ίσως είναι ένα είδος κοινωνικού μηχανισμού που μας προστατεύει. Με το χιούμορ προσελκύουμε το ενδιαφέρον και είτε ανυψώνουμε εμάς, είτε μειώνουμε/αυξάνουμε το κοινωνικό στάτους άλλων ατόμων. Από την άλλη, υπάρχει και η θεωρία ότι το χιούμορ και κατά συνέπεια το γέλιο, έχουν συντηρηθεί στο πέρασμα των αιώνων ως τρόποι σύσφιξης των ανθρώπινων σχέσεων, επικοινωνίας και τελικά συνεργασίας μεταξύ των ατόμων.
Πού καταλήγουμε;
Ναι, το χιούμορ κάνει καλό στην ψυχική υγεία μας. Όμως, αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το είδους χιούμορ που κάνουμε ή δεχόμαστε, πώς το προσλαμβάνουμε και πώς το χρησιμοποιούμε στη ζωή μας.
Και τι συμβαίνει με όσους δεν έχουν χιούμορ; Γιατί δεν το αντιλαμβανόμαστε όλοι με τον ίδιο τρόπο; Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες;
Η νευροψυχολογία και νευροβιολογία δίνουν περισσότερες απαντήσεις στο επόμενο μέρος ... Stay tuned.
Σας άρεσε; Μοιραστείτε το!
Ακούστε το Podcast
- Online Etymology Dictionary: https://www.etymonline.com/word/humor
- Azim, E., Mobbs, D., Jo, B., Menon, V., and Reiss, A.L. (2005). Sex differences in brain activation elicited by humor. Proceedings of the National Academy of Sciences 102, 16496–16501.
- Cann, A., and Collette, C. (2014). Sense of Humor, Stable Affect, and Psychological Well-Being. Eur. J. Psychol. 10, 464–479.
- Edwards, K.R. Humor Creation Ability and Mental Health: Are Funny People more Psychologically Healthy? 17.
- Polimeni, J., and Reiss, J.P. (2006). The First Joke: Exploring the Evolutionary Origins of Humor. Evol Psychol 4, 147470490600400.