Πώς επηρεάζεται η ανισότητα μεταξύ των φύλων από την κλιματική αλλαγή;

Τρίτη, 17 Ιανουαρίου 2023, 09:01

Από την Ελλάδα έως το Αφγανιστάν γινόμαστε συστηματικά μάρτυρες περιστατικών έμφυλης βίας. Από την Ουγκάντα έως την Αθήνα παρατηρούμε και βιώνουμε φαινόμενα κλιματικής κρίσης, όπως είναι οι έντονες περίοδοι ξηρασίας, οι πλημμύρες και οι πυρκαγιές. Ως γυναίκα και πολίτης ενός πλανήτη που απειλείται από την κλιματική αλλαγή δε θα μπορούσα παρά να αναρωτηθώ αν τα παραπάνω φαινόμενα βίας συνδέονται. Ίσως προς έκπληξη πολλών, οι επιπτώσεις των περιβαλλοντικών προβλημάτων και της κλιματικής κρίσης αυξάνουν τις πιθανότητες έξαρσης της βίας κατά των γυναικών.

«Είτε θα έχουμε ένα μέλλον όπου οι γυναίκες θα ηγηθούν της πορείας προς την αποκατάσταση της Ειρήνης με την Γη είτε δεν θα έχουμε μέλλον ως άνθρωποι.»

Vandana Shiva (Ινδή ακτιβίστρια για το περιβάλλον, οικοφεμινίστρια, συγγραφέας)

Το κίνημα του Οικοφεμινισμού

Σύμφωνα με τις ερευνήτριες Mies και Shiva (1993) η κλιματική αλλαγή και οι καταστροφικές επιπτώσεις της στο περιβάλλον επηρεάζουν άμεσα την ανθρώπινη ζωή. Κάποια από τα πρώτα θύματα που καλούνται να έρθουν άμεσα αντιμέτωπα με αυτή την πρόκληση είναι οι γυναίκες. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι επιπτώσεις του υπερπληθυσμού, η υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, η ρύπανση του αέρα, η αποψίλωση των δασών κ.α. τείνουν να επηρεάζουν πιο άμεσα και σε μεγαλύτερο βαθμό τις γυναίκες και τα παιδιά. Γενικότερα, οι γυναίκες συμμετέχουν ενεργά στην προστασία του περιβάλλοντος ενώ παράλληλα διασφαλίζουν την επιβίωση της οικογένειάς τους. Ωστόσο, έχουν περιθωριοποιηθεί συστηματικά από τους εκπροσώπους ενός ανδροκρατούμενου συστήματος αξιών. Ως αποτέλεσμα αυτής της περιθωριοποίησης εμφανίστηκε το κίνημα του οικοφεμινισμού, που αποτελεί ένα φεμινιστικό κίνημα.

Πριν μιλήσουμε για τον οικοφεμινισμό, ίσως είναι καλύτερο να ορίσουμε το κίνημα του φεμινισμού. Ο φεμινισμός λοιπόν είναι ένα πολιτικό και κοινωνικό κίνημα που ξεκίνησε από τα μέσα του 19^ου αιώνα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Καθώς αποτελεί ένα πλούσιο και σύνθετο πεδίο κοινωνικής έρευνας, δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος ορισμός που να είναι ολοκληρωτικά αποδεκτός. Ως κοινωνικό κίνημα, ο φεμινισμός πρεσβεύει την οικονομική, πολιτική και κοινωνική ισότητα μεταξύ γυναικών και αντρών. Ξεκινώντας λοιπόν από την δεκαετία του 1970, το κίνημα του οικοφεμινισμού έχει εξελιχθεί σε ένα κίνημα το οποίο μελετά τη σχέση μεταξύ των έμφυλων διακρίσεων και της περιβαλλοντικής καταστροφής. Ο στόχος του κινήματος αυτού είναι η αποκατάσταση και η διασφάλιση περιβαλλοντικής δικαιοσύνης και της ισότητας μεταξύ των φύλων. Σύμφωνα με την Susan Buckingham (2015), η κυριαρχία επί των γυναικών και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος έχουν προκληθεί από τις ιδεολογίες της πατριαρχίας και του καπιταλισμού. Το κίνημα του οικοφεμινισμού προτείνει φεμινιστικές προσεγγίσεις για τη διαχείριση της κλιματικής κρίσης, προωθεί την συμπερίληψη και συμβάλλει στην μελέτη του έμφυλου χαρακτήρα της κλιματικής κρίσης.

Το Παράδοξο

Καθώς η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της γίνονται ολοένα και πιο εμφανείς, οι γυναίκες επηρεάζονται σταδιακά ακόμα περισσότερο από φαινόμενα όπως είναι η φτώχεια, η πείνα, οι διακρίσεις και άλλες μορφές βίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι γυναίκες συμμετέχουν στο μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής τροφίμων. Παράλληλα, το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού που υποφέρει από φαινόμενα πείνας είναι οι γυναίκες. Οι ανισότητες που περιγράφονται παραπάνω έχουν σχηματίσει ένα παράδοξο όπου οι γυναίκες παράγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων παγκοσμίως, αλλά δεν έχουν πρόσβαση σε αυτές. Πιο συγκεκριμένα, αν και παράγουν το 50% της ποσότητας των τροφίμων παγκοσμίως, κερδίζουν μόνο το 10% του παγκόσμιου πλούτου με αποτέλεσμα να παραμένουν το πιο φτωχό μέρος του πληθυσμού παγκοσμίως. Οι στερεοτυπικοί ρόλοι των φύλων έχουν σταθεί εμπόδιο στη συμμετοχή των γυναικών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, ειδικά σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Επιπλέον, στις αναπτυσσόμενες χώρες οι γυναίκες έχουν πιεστεί λόγω των στερεοτύπων να αναλάβουν εξ ολοκλήρου την παραγωγή τροφίμων και την ανατροφή των παιδιών της οικογένειας με αποτέλεσμα να έχουν περιορισμένη πρόσβαση στην εξουσία και τη διαχείριση των πόρων. Η συνεχής πατριαρχική καταπίεση της γυναίκας και η ανάληψη στερεοτυπικών εργασιών που σχετίζονται με την παραγωγή, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές, οδήγησε στη δημιουργία μιας στενής σχέσης μεταξύ της γυναίκας και του περιβάλλοντος. Ως αποτέλεσμα οι γυναίκες κλήθηκαν πρώτες να αντιμετωπίσουν τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης και να αποκτήσουν χρήσιμες γνώσεις και κριτική σκέψη για την διαχείριση αντίστοιχων περιβαλλοντικών καταστροφών. Υπάρχει λοιπόν μεγαλύτερο παράδοξο από το να υπάρχουν γυναίκες με εμπειρία, γνώσεις και δεξιότητες ικανές να διαχειριστούν ζητήματα κλιματικής κρίσης αλλά να μην έχουν πρόσβαση στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων;

Στην 1^η γραμμή της Κλιματικής Αλλαγής

Σύμφωνα με την ερευνήτρια Vandana Shiva, αυτοί που ευθύνονται λιγότερο για την κλιματική αλλαγή είναι αυτοί που επηρεάζονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της. Οι περιθωριοποιημένες κοινότητες συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, queer και τρανς ατόμων, αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής καθώς έχουν την πιο κοντινή επαφή με τη φύση, ειδικά σε αγροτικές περιοχές. Συγκεκριμένα, δραστηριότητες που σχετίζονται με την καλλιέργεια της γης, το μαγείρεμα, και την καθαριότητα πραγματοποιούνται κυρίως από γυναίκες. Ως αποτέλεσμα οι γυναίκες έχουν άμεση επαφή με τη φύση και είναι περισσότερο εκτεθειμένες σε περιβαλλοντικά προβλήματα όπως η περιβαλλοντική ρύπανση. Για παράδειγμα, στην Τανζανία, οι γυναίκες συμμετέχουν σε δραστηριότητες συλλογής ξύλου και νερού υπό την επίβλεψη ανδρών. Η κλιματική αλλαγή έχει ακόμα οδηγήσει σε φαινόμενα μετανάστευσης των αντρών προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωση της οικογένειας. Καθώς λοιπόν οι άντρες μεταναστεύουν στα αστικά κέντρα για να εξασφαλίσουν έσοδα για την οικογένεια τους, οι γυναίκες μένουν πίσω για να διαχειριστούν την καλλιέργεια της γης και την αξιοποίηση των ελλιπών διαθέσιμων πόρων. Αντίστοιχα λόγω της ταχείας εσωτερικής μετανάστευσης στην Κεντρική Κίνα, πολλές γυναίκες έμειναν πίσω στα χωριά αντιμέτωπες με την αξιοποίηση των φυσικών πόρων.

Ακόμη είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι γυναίκες και τα παιδιά έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να χάσουν τη ζωή τους σε περιβαλλοντικές καταστροφές. Για παράδειγμα, στην πλημμύρα που συνέβη στο Μπαγκλαντές το 1991, το 90% των θυμάτων ήταν γυναίκες. Ένας από τους λόγους ήταν ότι οι γυναίκες δεν λάβανε τη σωστή πληροφόρηση και τις οδηγίες καθώς ήταν περιορισμένες σε μεγάλο βαθμό στο σπίτι. Ακόμη, οι γυναίκες δεν ήταν εκπαιδευμένες στην κολύμβηση με αποτέλεσμα να χάσουν πολλές τη ζωή τους. Τέλος, ο ρόλος τους στην παροχή φροντίδας είχε ως αποτέλεσμα να επιβαρυνθούν με τη διάσωση μικρών παιδιών και ηλικιωμένων ατόμων της οικογένειας σε αντίθεση με τους άντρες. Οι ανισότητες μεταξύ των φύλων και η βία κατά των γυναικών ήταν εμφανείς και σε άλλες περιβαλλοντικές καταστροφές. Για παράδειγμα, στο τσουνάμι που συνέβη στην Σουμάτρα το 2004, ένα ποσοστό μεγαλύτερο από το 75% των θυμάτων ήταν γυναίκες. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2021, πολλοί ήταν οι λόγοι που οδήγησαν στον θάνατο αυτών των γυναικών. Αρχικά, πολλές γυναίκες δεν επιβίωσαν από την περιβαλλοντική καταστροφή καθώς περίμεναν τους συζύγους τους να επιστρέψουν στο σπίτι, σε μια προσπάθεια να δείξουν τον σεβασμό και την υπακοή τους. Ακόμη, έθεσαν ως προτεραιότητα την ασφάλεια των υπόλοιπων μελών της οικογένειας ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν είχαν τις γνώσεις και την εκπαίδευση ώστε να προστατεύσουν τους εαυτούς τους. Ένα ακόμη παράδειγμα αποτελεί ο κυκλώνας Nargis που έπληξε το Μιανμάρ το 2008, όπου οι γυναίκες και τα νέα κορίτσια αποτελούσαν το 61% από τους 130,000 κατοίκους που έχασαν τη ζωή τους ή που δεν βρέθηκαν ποτέ. Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο θάνατος των γυναικών-μητέρων σε περιβαλλοντικές καταστροφές έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη θνησιμότητα βρεφών, τον πρόωρο γάμο ανήλικων κοριτσιών, την παραμέληση της εκπαίδευσής τους καθώς και την αύξηση των σεξουαλικών επιθέσεων.

Καλές Πρακτικές & Προσεγγίσεις

Η ισότιμη εκπροσώπηση των φύλων και η συμπερίληψη στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων είναι σημαντική για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αυξηθούν οι προσπάθειες προώθησης των γυναικών σε θέσεις εξουσίας προκειμένου να επιτευχθεί η ισότιμη εκπροσώπηση. Ενδεικτικά, στο Συνέδριο COP18 οι συμμετέχοντες συμφώνησαν να υποστηρίξουν την ισορροπία μεταξύ των φύλων μέσω της ενίσχυσης της συμμετοχής των γυναικών σε συμβούλια. Ακόμη, είναι άξιο να αναφερθούν και να αναγνωριστούν οικολογικά κινήματα τα οποία διοργανώνονται από γυναίκες στην Κολομβία, τη Νιγηρία, τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής κ.α. Ο στόχος των κινημάτων αυτών είναι να αποτρέψουν την εκμετάλλευση των κοινοτήτων τους και των φυσικών πόρων. Επιπλέον, στο συνέδριο COP23 που πραγματοποιήθηκε το 2017 στη Γερμανία, έγινε παρουσίαση ενός σχεδίου Δράσης για το Φύλο και την Κλιματική Αλλαγή (GAP). Το σχέδιο αυτό έθεσε ως στόχους την αύξηση του αριθμού των γυναικών στη λήψη αποφάσεων σχετικά με το κλίμα, την προώθηση της ισότητας των φύλων σε προγράμματα χρηματοδότησης για το κλίμα, καθώς και την υποστήριξης της συμμετοχής γυναικείων οργανώσεων στην τοπική και παγκόσμια δράση για το κλίμα.

Ακόμη, καλές πρακτικές είναι καλό να υιοθετηθούν και στην επιστημονική κοινότητα μέσω της μελέτης της κλιματικής κρίσης και της μελέτης του φύλου ως κατηγορία ανάλυσης. Τέλος, υπάρχει ανάγκη για μελλοντικές μελέτες σε θέματα περιβάλλοντος και φύλου και ιδιαίτερα στην μελέτη των τρόπων με τους οποίους ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο μέρος των περιβαλλοντικών καταστροφών. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι σύγχρονοι ερευνητές αναπτύσσουν φεμινιστικές προσεγγίσεις με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την επίτευξη της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Η δικαιοσύνη αυτή μπορεί να επιτευχθεί υιοθετώντας ετερογενείς προσεγγίσεις και προωθώντας την συμπερίληψη. Οι γυναίκες είναι σε θέση να ηγηθούν την αλλαγή προς την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, μέσω της συμμετοχής τους σε περιβαλλοντικές συζητήσεις και την προσφορά των γνώσεων, της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας τους. Στο μεταξύ ο καθένας και η καθεμία μας μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους γύρω του και να συμβάλει στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης των φύλων και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω της προώθησης συμπεριληπτικών πρακτικών.

Σας άρεσε; Μοιραστείτε το!

Πηγές

Rahiem, M. D., Rahim, H., & Ersing, R. (2021). Why did so many women die in the 2004 Aceh Tsunami? Child survivor accounts of the disaster. International journal of disaster risk reduction, 55, 102069.

Liu, Y., Anser, M. K., & Zaman, K. (2021). Ecofeminism and Natural Resource Management: Justice Delayed, Justice Denied. Sustainability, 13(13), 7319.

Gough, A., & Whitehouse, H. (2020). Challenging amnesias: Re-collecting feminist new materialism/ecofeminism/climate/education. Environmental Education Research, 26(9-10), 1420-1434.

Estévez-Saá, M., & Lorenzo-Modia, M. J. (2018). The ethics and aesthetics of eco-caring: Contemporary debates on ecofeminism (s). Women's Studies, 47(2), 123-146.

Gaard, G. (2015, March). Ecofeminism and climate change. In Women's Studies International Forum (Vol. 49, pp. 20-33). Pergamon.

Buckingham, S. (2015), Ecofeminism, In International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences (Second Edition), Elsevier, (pp. 845-850),

Mies, M., & Shiva, V. (1993). Ecofeminism. Zed books.

Βαθμολογήστε αυτό το άρθρο

(16 ψήφοι)