Ψευδοεπιστήμη και παραπληροφόρηση.

Για αρχή… Τα καλά

Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα επέδειξε και επιδεικνύει τεράστια ομοψυχία, ετοιμότητα και επαγρύπνηση ώστε να μπορέσει συντεταγμένα να αντιμετωπίσει τον κοινό εχθρό. Πάνω από 90 ερευνητικές ομάδες παγκοσμίως αυτή τη στιγμή έχουν μπει στον αγώνα δημιουργίας ενός αποτελεσματικού εμβολίου –χρόνος ρεκόρ για τα δεδομένα της ανθρωπότητας έως σήμερα. Όσο για τη θεραπεία, κάποιοι επιστήμονες δοκιμάζουν ήδη γνωστά φάρμακα για άλλες ασθένειες, ενώ άλλοι προσπαθούν να ανακαλύψουν καινούρια. Εντυπωσιακή επίσης είναι η εμβληματική δράση SOLIDARITY που αναπτύχθηκε υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) ώστε να μπορέσουν οι χώρες του κόσμου να αντιμετωπίσουν την πρόκληση του νέου ιού.

Και τα καλά νέα δεν σταματούν εδώ. Μια τεράστια προσπάθεια ενημέρωσης του προβλήματος με απλά λόγια, infographics, webinars, teleconferences, βίντεο, newsletters, δελτία τύπου, social media από τους πιο έγκυρους οργανισμούς όπως ο ΠΟΥ, το Ευρωπαϊκό και Αμερικανικό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων και Πανεπιστημιακά Ιδρύματα έγινε πραγματικότητα σε πολύ λίγο χρόνο. Κάθε μέρα, κάθετι νεότερο δημοσιεύεται και επικοινωνείται στους πολίτες με κάθε δυνατό τρόπο. Και αυτό είναι μαγικό.

…Και η παραπληροφόρηση

Ενώ όμως η παγκόσμια ερευνητική κοινότητα έχει κάνει μια πρωτόγνωρη προσπάθεια επικοινωνίας των επιστημονικών δεδομένων στο ευρύ κοινό με σοβαρότητα, η πανδημία της παραπληροφόρησης έχει φτάσει σε απίστευτες γελοιότητες. Το Φεβρουάριο ο ΠΟΥ έδωσε έναν ορισμό σε αυτό τον καταιγισμό πληροφοριών τoν οποίο όρισε ως “infodemic” από τις λέξεις information (πληροφορίες) και pandemic (πανδημία). Το infodemic είναι ο καταιγισμός πληροφοριών, σωστών και όχι, που καθιστούν δύσκολο για τους ανθρώπους να βρουν έγκυρες πηγές και σωστή καθοδήγηση όταν τη χρειάζονται. Στην περίοδο έξαρσης της νόσου COVID-19 το φαινόμενο του infodemic εκτοξεύθηκε σε παγκόσμια κλίμακα μέσω του διαδικτύου και του τρόπου που η παγκόσμια κοινότητα είναι πια συνδεδεμένη. Κοινώς, ο καθένας έγραφε ό,τι ήθελε και αυτή η πληροφορία αναπαραγόταν και διαδιδόταν με ρυθμό μεγαλύτερο και από τον πιο μεταδοτικό ιό. Οι πληροφορίες ήταν άλλοτε έγκυρες και σωστές, άλλοτε λανθασμένες και άλλοτε επιτηδευμένα καθοδηγούμενες. To 5G ευθύνεται για την πανδημία, σκόρδο, ενέσεις με απολυμαντικό, solarium, κρέμα από δηλητήριο οχιάς, αγιασμός, μας θεραπεύουν ή προστατεύουν από τον ιό. Το εμβόλιο είναι γνωστό, ο ιός είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα, το εμβόλιο θα περιέχει υγρό τσιπάκι που θα μας ελέγχει και η λίστα είναι ατελείωτη.

Τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν βλακείες; Ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει τους επιστήμονες για πολλά χρόνια και μάλιστα αρκετοί το έχουν εξηγήσει με βάση την εξελικτική ψυχολογία, αλλά και την εγκεφαλική μας δραστηριότητα. Αλλά αυτό δεν θα το αναλύσω εδώ. Το ότι συμβαίνει σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι λόγω της ανεξέλεγκτης παροχής πληροφοριών. Και αυτό αποτελεί τη χειρότερη έκφανση της ελεύθερης διακίνησης ιδεών στην οποία και πιστεύω βαθιά.

Ποιος είναι ο ρόλος των επιστημόνων;

Σύμφωνα με ένα κείμενο που δημοσιεύθηκε πριν λίγο καιρό στο Nature και αποτέλεσε την έμπνευση για να γράψω αυτό το άρθρο, «όλοι οι επιστήμονες-όχι μόνο κάποιοι από εμάς- πρέπει να υπερασπίζονται την ποιότητα των πληροφοριών». Αυτό και μόνο μπορεί να σώσει την κατάσταση. Ο επιστημονικός κόσμος κατάφερε να ενωθεί απέναντι στον νέο ιό, μπορεί να κάνει το ίδιο και απέναντι στην ψευδοεπιστήμη. Ο ΠΟΥ το έκανε σε κάθε τόνο, χρειαζόμαστε κι άλλους, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, καταξιωμένους επιστήμονες. Υπάρχει μόνο ένα επιχείρημα μπροστά στην ψευδοεπιστήμη. ΔΕΔΟΜΕΝΑ και ΑΠΟΔΕΙΞΗ. Οι πιο σπουδαίες λέξεις στον κλάδο μας. Μαζί με την επαναληψιμότητα. Αν κάποιος λέει κάτι, έχει πάνω του και το βάρος της απόδειξης. Αλλά οι επιστήμονες πρέπει να πιέζουν προς αυτή την κατεύθυνση. Όταν όμως είμαστε κλεισμένοι μέσα σε ένα εργαστήριο, αποκομμένοι από την κοινωνία, μιλώντας μια γλώσσα ακαταλαβίστικη στο ευρύ κοινό, είναι εύκολο για κάποιον να «επιστημονοποιήσει» τα λόγια του και να εντυπωσιάσει χωρίς να υπάρχει αντίλογος.

Tips για συνειδητοποιημένους επιστήμονες

-Είναι η καλύτερη περίοδος για να επικοινωνήσουμε την επιστήμη. Είναι μια καλή συγκυρία τώρα που ο κόσμος αντιλαμβάνεται λίγο περισσότερο τη σπουδαιότητα της επιστήμης

-Απαντάμε με μπόλικες δόσεις επιστήμης στην παραπληροφόρηση και ψευδοεπιστήμη. Δεν αφήνουμε τίποτα χωρίς αποδείξεις και απαιτούμε το ίδιο και από τον συνομιλητή μας

-Μαθαίνουμε να μιλάμε και να εξηγούμε με εύπεπτα και κατανοητά λόγια την επιστήμη. Ξεκινήστε από τους παππούδες ή τα παιδιά σας.

-Σε αυτή την προσπάθεια χρειαζόμαστε όλοι. Αλλά όχι ακριβώς όλοι. Φυσικά και στον επιστημονικό χώρο υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι επιστήμονες aka δεν έχουν επιστημονική σκέψη ή αξιοποιούν την ψευδοεπιστήμη για τους δικούς τους λόγους. Ας τους απομονώσουμε. Είμαι αισιόδοξη. Οι άλλοι είμαστε περισσότεροι.

Tips για συνειδητοποιημένους πολίτες

-Επειδή υπάρχει πολλή-ανεξέλεγκτη πληροφορία στο διαδίκτυο είναι φρόνιμο πριν αναπαράγουμε το οτιδήποτε, να ελέγχουμε την εγκυρότητα του. Είτε μέσω πηγών, ή μέσω διασταύρωσης της πληροφορίας σε άλλα έγκυρα site.

- Μπορεί να είναι πέρα από τις δυνατότητές μας να διαχωρίσουμε το ψέμα από την αλήθεια και η σωστή κρίση και κριτική θέλει πολλή εξάσκηση. Δεν πειράζει να μην καταλαβαίνουμε, ούτε είναι ντροπή να ρωτάμε. Η ψύχραιμη και έγκυρη ενημέρωση περιορίζει το φόβο, τον πανικό και την έμφυτη τάση του ανθρώπου να καθοδηγείται από πλάνες.

Είμαστε όλοι μαζί σε αυτό.