Τελικά, τι είναι το εμβόλιο;

Τελικά, τι είναι το εμβόλιο; freepik.com

-Τι συμβαίνει στον οργανισμό μας όταν προσβληθεί από κάποιο ξένο οργανισμό ή κάποια ξένη ως προς αυτόν ουσία;

Όταν ο οργανισμός μας αντιληφθεί την ύπαρξη κάποιου ξένου οργανισμού/ουσίας, ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά ώστε να προστατευτεί, είναι η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Το ανοσοποιητικό μας σύστημα περιλαμβάνει τη φυσική (μη ειδική) και την επίκτητη (ειδική) ανοσία. Αρχικά, γίνεται ενεργοποίηση της φυσικής ανοσίας, η οποία είναι μη ειδική και ουσιαστικά αποτελεί κοινή αντίδραση ως προς όλες τις ξένες απειλές. Εκεί, διάφοροι κυτταρικοί τύποι συνεργάζονται ώστε να καταστρέψουν τον εισβολέα αλλά και να τον παρουσιάσουν στην επίκτητη ανοσία, σύνολο αντιδράσεων ειδικό για κάθε διαφορετικό μικροοργανισμό, συμπεριλαμβανόμενων και των ιών, ώστε να δεχτεί στη συνέχεια εκ νέου επίθεση. Η δεύτερη αυτή επίθεση είναι απαραίτητη, καθώς η φυσική ανοσία δεν έχει από μόνη της την ικανότητα να καταστρέψει εξ’ ολοκλήρου τον εισβολέα. Όταν γίνει η παρουσίαση στην επίκτητη ανοσία, απελευθερώνονται από κύτταρα του οργανισμού αντισώματα, τα οποία εξαλείφουν το παθογόνο (οργανισμός με βλαπτική ικανότητα) και με αυτό τον τρόπο ο οργανισμός παύει να νοσεί. Ταυτόχρονα, όμως, δημιουργούνται και ειδικά κύτταρα μνήμης, τα οποία είναι σε θέση να θυμούνται τον εισβολέα και να καταστείλουν άμεσα κάποια μελλοντική επίθεση.

Με λίγα λόγια, εάν κάποιος από εμάς νοσήσει λόγω κάποιου παθογόνου και στη συνέχεια γίνει καλά, την επόμενη φορά που το ίδιο παθογόνο θα προσπαθήσει να επιτεθεί, ο οργανισμός θα ανταποκριθεί άμεσα και το άτομο δε θα παρουσιάσει κανένα σύμπτωμα.

-Γιατί λοιπόν να δημιουργηθούν εμβόλια, αφού έτσι κι αλλιώς ο οργανισμός μας μαθαίνει να προστατεύεται;

Η ιδέα ύπαρξης εμβολίων γεννήθηκε από την ανάγκη μας να μη νοσούμε ούτε καν την πρώτη φορά από μερικές άκρως επικίνδυνες ασθένειες καθώς μία πρωτογενής αντίδραση στον εισβολέα είναι αργή σε χρόνο, κάτι το οποίο δίνει τη δυνατότητα στο παθογόνο να δημιουργήσει στον ασθενή ανεπανόρθωτες βλάβες έως και θάνατο. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν ασθένειες όπως η πολιομυελίτιδα, η ηπατίτιδα ή η ευλογιά. Επιπλέον, με το να μη νοσούμε από κάποια ασθένεια εξασφαλίζουμε και τη μη μετάδοση αυτής της ασθένειας. Με αυτό τον τρόπο, λοιπόν, εξασφαλίζουμε την ανοσία της αγέλης σύμφωνα με την οποία η πλειονότητα των ατόμων είναι προστατευμένη και δε νοσεί και παράλληλα μειώνεται ο κίνδυνος να νοσήσει κάποιο άτομο χωρίς προστασία, καθώς είναι ελάχιστος ο αριθμός ασθενών που θα μπορούσαν να του μεταδώσουν την ασθένεια.

-Και πώς το εμβόλιο μας εξασφαλίζει ότι δε θα νοσήσουμε;

Κάθε εμβόλιο είναι σχεδιασμένο ώστε να μας προστατεύει και όχι να μας δημιουργεί προβλήματα. Ανάλογα με την κατάσταση της υγείας, την ηλικία, το γενετικό υπόβαθρο και πληθώρα άλλων χαρακτηριστικών του εκάστοτε ατόμου προτείνεται το βέλτιστο σχήμα εμβολιασμού ώστε να μην υπάρχει κανένας κίνδυνος για την υγεία του.

Μέσω του εμβολίου παρουσιάζεται στον οργανισμό μας το παθογόνο από το οποίο θέλουμε να προστατευτούμε, χωρίς να είναι επικίνδυνο για την υγεία μας, αφού ανάλογα με την κατάσταση του κάθε οργανισμού εφαρμόζεται από τους γιατρούς το ανάλογο σχήμα εμβολιασμού. Έτσι, το παθογόνο (ή τμήμα του) αναγνωρίζεται από το ανοσοποιητικό, δημιουργούνται τα κύτταρα μνήμης και εξασφαλίζουμε ότι σε μία μελλοντική επίθεση από το συγκεκριμένο μικροοργανισμό δε θα νοσήσουμε.

-Έχω ακούσει ότι υπάρχουν εμβόλια, τα οποία περιέχουν κάποιο μικροοργανισμό και άλλα, τα οποία δεν τον περιέχουν. Ποιες είναι οι κατηγορίες των εμβολίων;

Οι βασικές κατηγορίες εμβολίων σήμερα είναι οι εξής:

• Εμβόλια εξασθενημένων ζωντανών μικροοργανισμών. Σε οργανισμό υγιούς ατόμου (σε άτομα με εξασθενημένο οργανισμό χρησιμοποιούνται άλλοι τύποι εμβολίων) εισάγεται εξασθενημένος ο μικροοργανισμός, ώστε να μην προκαλέσει ασθένεια, το ανοσοποιητικό τον αναγνωρίζει και δημιουργεί κύτταρα μνήμης έναντι αυτού. Σε αυτή την κατηγορία, μεταξύ άλλων, ανήκει το εμβόλιο έναντι του ιού του κίτρινου πυρετού.
• Εμβόλια νεκρών μικροοργανισμών. Και σε αυτή την κατηγορία το ανοσοποιητικό σύστημα έχει τη δυνατότητα δημιουργίας κυττάρων μνήμης χωρίς την πρόκληση ασθένειας. Εδώ, ανήκουν εμβόλια όπως αυτό της πολιομυελίτιδας.
• Εμβόλια υπομονάδων. Σε αυτή την ομάδα εμβολίων έχουμε εισαγωγή κάποιας χαρακτηριστικής για το μικροοργανισμό ένωσης, όπως κάποιας ειδικής δομικής πρωτεΐνης του, ώστε το ανοσοποιητικό σύστημα να έχει την ικανότητα, με τα κύτταρα μνήμης τα οποία θα δημιουργήσει, να αντιδρά έναντι αυτής την ένωσης για την προστασία του οργανισμού. Στην κατηγορία αυτή έχουμε και το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β.
• Τοξικογενή εμβόλια. Εδώ αντί για αναγνώριση από τον οργανισμό κάποιας ειδικής δομικής πρωτεΐνης έχουμε αναγνώριση τοξίνης, η οποία αποτελεί εκκρινόμενη πρωτεΐνη διαφόρων μικροοργανισμών. Η τοξίνη βρίσκεται μέσα στο εμβόλιο σε ποσότητα ανίκανη να δημιουργήσει ασθένεια, αλλά ικανή να ενεργοποιήσει το ανοσοποιητικό για τη δημιουργία των απαραίτητων κυττάρων μνήμης. Εδώ, μεταξύ άλλων, έχουμε το εμβόλιο της διφθερίτιδας.
• Εμβόλια ανασυνδυασμένου φορέα. Αυτή η κατηγορία αφορά την απευθείας εισαγωγή στον οργανισμό μας μικρού τμήματος γενετικού υλικού του μικροοργανισμού, από τον οποίο θέλουμε να προστατευτούμε. Έτσι, το ανοσοποιητικό δημιουργεί τα απαραίτητα κύτταρα μνήμης έναντι του παθογόνου, αφού ουσιαστικά μαθαίνει να αναγνωρίζει και να αντιδρά άμεσα στο γενετικό του υλικό, χωρίς να υπάρξει κίνδυνος ασθένειας για το άτομο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο εφαρμόζεται αυτός ο τύπος εμβολίου έναντι ενός βακτηρίου το οποίο προκαλεί μηνιγγίτιδα.

-Δηλαδή εάν εγώ κάνω εμβόλιο ενός ζωντανού μικροοργανισμού είναι σίγουρο ότι δε θα αρρωστήσω; Και τι γίνεται με τα συντηρητικά, τα οποία χρησιμοποιούνται στα εμβόλια;

Κάθε εμβόλιο είναι σχεδιασμένο ώστε να μας προστατεύει και όχι να μας δημιουργεί προβλήματα. Ανάλογα με την κατάσταση της υγείας, την ηλικία, το γενετικό υπόβαθρο και πληθώρα άλλων χαρακτηριστικών του εκάστοτε ατόμου προτείνεται το βέλτιστο σχήμα εμβολιασμού ώστε να μην υπάρχει κανένας κίνδυνος για την υγεία του. Επιπλέον, σήμερα, τα συντηρητικά τα οποία χρησιμοποιούνται στα εμβόλια, είναι απολύτως ελεγμένα και κατάλληλα για τον άνθρωπο. Είναι αυτονόητο ότι το ανοσοποιητικό σύστημα, δεχόμενο μία τέτοια μικρή επίθεση θα αντιδράσει, όχι όμως με τρόπο επικίνδυνο.

Και κάποια στοιχεία επιδημιολογίας για το τέλος… Κάθε χρόνο εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από ελονοσία, φυματίωση και AIDS, νοσήματα για τα οποία δεν υπάρχουν ακόμη αποτελεσματικά εμβόλια. Όπως εκτιμάται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ο αριθμός των ατόμων τα οποία μολύνονται από τον HIV-1, τον ιό που προκαλεί το AIDS, ανέρχεται στα 14.000 την ημέρα. Η ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού εμβολίου θα ήταν σημαντικότατη για τον έλεγχο της τραγικής εξάπλωσης αυτής της θανατηφόρου νόσου, όπως και πολλών άλλων.